آیه 18 سوره نبأ

يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً «18»

يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ: روزى كه دميده شود نفخه در صور دوم كه احيا باشد، فَتَأْتُونَ أَفْواجاً: پس بيائيد شما دسته دسته و گروه گروه مختلفه از تبرهاى خود به عرصه گاه محشر، هر گروهى با پيغمبر خود.

تنبيه- طبرسى (رحمه اللّه) در مجمع- از معاذ بن جبل روايت نموده كه در منزل ابو ايوب انصارى در خدمت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نشسته بوديم. معاذ سؤال نمود از تفسير آيه‌ «يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً».

حضرت فرمود: اى معاذ سؤال نمودى از امرى عظيم! پس اشك از چشمان مباركش سيلان نمود. فرمود: محشور شوند ده صنف از امّت من به حالات و صفات مختلفه متميّزه كه مبدّل خواهد شد صورت‌هاى ايشان: 1- محشور شوند به صورت بوزينگان. 2- به صورت خو كان. 3- محشور شوند منكّسون كه روى‌هاى ايشان به روى زمين كشيده مى‌شوند و پاهاى ايشان به جانب سر ايشان معكوسا. 4- كور محشور شوند. 5- محشور شوند لال و كر، 6- محشور شوند در حالتى كه مى‌جوند زبان‌هاى خود را و گوشت بدن خود را مى‌گزند و چرك و خون از دهن‌هاى ايشان جارى است، كه از بوى دهان آنها اهل محشر

جلد 14 - صفحه 16

متأذّى مى‌شوند. 7- محشور شوند در حالتى كه دست‌ها و پاهاى ايشان قطع شده باشد. 8- محشور شوند برهنه در حالتى كه بر شاخه‌هاى بلندى از آتش بسته شده باشند. 9- محشور شوند در حالتى كه بوى بد ايشان بدتر از مردار است. 10- محشور شوند در حالتى كه لباسهاى آتشين پوشيده باشند.

امّا صنف اوّل بوزينه‌نما كسانى از امّت من باشند كه بين مسلمانان سخن‌چينى كنند. 2- به صورت خوك، كسانى‌اند كه مال حرام خورند. 3- آنان كه منكوسا محشور شوند، خورنده ربا باشند. 4- آنها كه كور محشور شوند، كسانى‌اند كه به ظلم و جور ميان مردمان حكم كنند. 5- آنان كه كر و لال محشور شوند، كسانى‌اند كه به اعمال خود عجب نمايند. 6- صنفى كه زبان خود مى‌جوند، كسانى‌اند كه به علم خود عمل نمى‌نمايند، و علما و قضاتى كه افعال و اعمال ايشان مخالف اقوال ايشان باشد. 7- آنان كه دست و پا بريده‌اند كسانى‌اند اذيت همسايگان نمايند. 8- آنان كه برهنه بر شاخه‌هاى آتشين بسته باشند، كسانى‌اند كه سعايت نمايند براى مسلمانان نزد سلاطين و حكّام. 9- صنفى كه بدبوتر از مردارند، كسانى‌اند كه متمتّع به لذّات و شهوات نفسانيه‌اند و حبس حقوق خدا نمايند. 10- آنان كه لباس آتشين دارند، اهل كبر و خيلاء باشند. «1»

إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كانَ مِيقاتاً «17» يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً «18» وَ فُتِحَتِ السَّماءُ فَكانَتْ أَبْواباً «19» وَ سُيِّرَتِ الْجِبالُ فَكانَتْ سَراباً «20» إِنَّ جَهَنَّمَ كانَتْ مِرْصاداً «21»

لِلطَّاغِينَ مَآباً «22» لابِثِينَ فِيها أَحْقاباً «23» لا يَذُوقُونَ فِيها بَرْداً وَ لا شَراباً «24» إِلاَّ حَمِيماً وَ غَسَّاقاً «25» جَزاءً وِفاقاً «26»

إِنَّهُمْ كانُوا لا يَرْجُونَ حِساباً «27» وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا كِذَّاباً «28» وَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ أَحْصَيْناهُ كِتاباً «29» فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِيدَكُمْ إِلاَّ عَذاباً (30)

ترجمه‌

همانا روز جدائى ميباشد وعده گاه‌

روزى كه دميده ميشود در صور پس ميآئيد دسته دسته‌

و گشوده شود آسمان پس بوده باشد درها

و روان كرده شوند كوهها پس گردند مانند سراب‌

همانا جهنّم ميباشد كمينگاه‌

براى سركشان جاى بازگشت‌

درنگ كنندگانند در آن روزگارهائى‌

نميچشند در آن خنكى و نه مشروبى‌

مگر آب جوشان و چرك جراحتها

كيفرى موافق كردارشان‌

همانا آنها احتمال نميدهند حسابى را

و تكذيب كردند آيات ما را تكذيب كردنى‌

و همه چيز را ضبط نموديم آنرا بنوشتن‌

پس بچشيد پس نمى‌افزائيم هرگز بر شما مگر عذاب را.

تفسير

خداوند متعال بعد از ذكر آيات قدرت و نعمت بى‌منتهاى خود ميفرمايد همانا روز قيامت كه روز جدا شدن حق از باطل است حق است و نبايد در آن اختلاف شود چون قدرت خدا بيش از اينها است و كسيكه مردمى را خلق و وسائل آسايش آنانرا مهيّا نموده دو مرتبه هم ميتواند بنمايد و آنروز ميقات و وقت مقرّر الهى است براى حساب و جزاى بندگان كه دنيا در آنروز بآخر ميرسد و بزندگانى مردم در اينعالم خاتمه داده ميشود و آنروزى است كه اسرافيل در دفعه دوم ميدمد در صور پس شما مردم زنده و فوج فوج و دسته دسته در پيشگاه الهى حاضر ميگرديد در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه در جواب سؤال از اين آيه فرمود كه ده دسته از امّت من از مسلمانان جدا شوند بعضى بصورت بوزينگان باشند و آنها نمّا مانند و بعضى بصورت خوكان و آنها حرام خوارانند و پاره‌اى نگونسار بمحشر كشيده ميشوند و آنان ربا خوارانند و جمعى كور تردّد مينمايند و آنها جور كنندگانند و فرقه‌اى لال و كرند و آنها كسانى هستند كه‌

جلد 5 صفحه 333

عجب به اعمال خود مينمودند و جماعتى ميجوند زبان بيرون افتاده خودشان را و ريم و چرك از دهانشان سرازير است و موجب نفرت اهل محشر ميشوند و آنها دانشمندان و حكم كنندگانى هستند كه اقوالشان با اعمالشان مخالف است و بعضى دست و پا بريده باشند و آنان كسانى هستند كه همسايه آزارى مينمايند و پاره‌اى بدار آتشين آويخته شده‌اند و آنها كسانى هستند كه نزد پادشاهان از مردم سعايت مينمايند و بعضى از مردار بدبوترند و آنها شهوت‌رانان و كسانى هستند كه حقوق الهيّه را ادا نمينمايند و پاره‌اى با جبّه‌هاى چسبنده بر بدن از قطران وارد شوند و آنها اهل تكبّر و بزرگ منشى ميباشند و آسمان شكافته ميگردد و راههائى براى نزول ملائكه در آن باز ميشود و قمّى ره نقل فرموده كه درهاى بهشت باز ميگردد و كوهها از جاى خودشان كنده و پراكنده ميگردند و مانند سراب كه از دور در بيابان بنظر مى‌آيد كه آب است بنظر ميآيند كه كوهند ولى نيستند و جهنّم كمينگاهى است براى اهل معصيت كه مأمورين آن مترصد گرفتن آنانند واحدى از آنها را بحال خودشان واگذار نمينمايند و آن مرجع و مأوى و جايگاه اخير اهل طغيان و تجاوز از حدود الهى است و درنگ كنندگانند در آن روزگارهاى دراز و سالهاى متمادى كه هر روز آن بقدر هزار سال دنيا است چون احقاب جمع حقب است كه بمعناى روزگار و سال و سالها است و اخبار در تعيين آن در يك سال و هشتاد سال و شصت و اند سال و در آنكه مراد دوام يا انقطاع باشد مختلف شده است و ظاهرا اين آيه بهيچ يك دلالت ندارد ولى آيات آتيه مؤيّد دوام است و نمى‌چشند و نيابند در جهنّم چيز خنكى را اگر چه هواى لطيف باشد كه موجب تخفيف حرارت آنها گردد و قمّى ره فرموده مراد از برد خواب است و نمى‌چشند مشروبى از مشروبات را مگر آب جوشان و ريم و چرك جارى از بدن جهنّميان و تفسير آن در سوره ص گذشت اين جزا موافق و مطابق با عقائد و اعمال آنها است و زيادتر از ميزان استحقاق آنها نيست چون آنان در دنيا معتقد بحساب و جزا نبودند و احتمال چنين روزى را نميدادند و تكذيب نمودند آيات قرآنيّه و آيات الهيّه را كه انبيا و اوليا باشند تكذيب نمودنى آشكار و اين بزرگترين گناهان است كه‌

جلد 5 صفحه 334

مغفور نخواهد شد و موجب خلود در آتش است و ما هر چيز و هر گناه و مقدار جزاء آنرا در لوح محفوظ ثبت و ضبط نموده‌ايم و بكفّار ميگوئيم پس بچشيد عذاب جهنّم را و بدانيد كه هرگز نخواهيم افزود از براى شما چيزى مگر عذابى بر عذاب شما.

يَوم‌َ يُنفَخ‌ُ فِي‌ الصُّورِ فَتَأتُون‌َ أَفواجاً «18»

جلد 17 - صفحه 356

دو نفخه‌ داريم‌ يكي‌ ‌براي‌ خاتمه دنيا و ديگري‌ ‌براي‌ قيام‌ ‌در‌ يوم الحشر چنانچه‌ ميفرمايد: وَ نُفِخ‌َ فِي‌ الصُّورِ فَصَعِق‌َ مَن‌ فِي‌ السَّماوات‌ِ وَ مَن‌ فِي‌ الأَرض‌ِ إِلّا مَن‌ شاءَ اللّه‌ُ ثُم‌َّ نُفِخ‌َ فِيه‌ِ أُخري‌ فَإِذا هُم‌ قِيام‌ٌ يَنظُرُون‌َ زمر آيه 68.

يَوم‌َ روز جزا و پاداشت‌ عمل‌.

يُنفَخ‌ُ نافخ‌ حضرت‌ اسرافيل‌ ‌که‌ ‌از‌ جمله‌ ‌آن‌ چهار ملك‌ مقرب‌ الهي‌ هستند جبرئيل‌ ميكائيل‌ عزرائيل‌ اسرافيل‌ و ‌هر‌ كدام‌ مأمور بامري‌ هستند، جبرئيل‌ امين‌ وحي‌ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌بر‌ انبياء نازل‌ ميشد و وحي‌ ميآورد و البته‌ مأموريت‌هاي‌ ديگري‌ ‌هم‌ داشت‌، ميكائيل‌ موكل‌ ارزاق‌ آنهم‌ نه‌ مجرد مأكولات‌ ‌باشد‌ آنچه‌ خداوند روزي‌ بندگان‌ مقرر فرموده‌، عزرائيل‌ موكل‌ قبض‌ ارواح‌ ‌که‌ ملك‌ الموت‌ نام‌ گذاشته‌ ‌شده‌ ‌که‌ ميفرمايد: قُل‌ يَتَوَفّاكُم‌ مَلَك‌ُ المَوت‌ِ الَّذِي‌ وُكِّل‌َ بِكُم‌ سجده‌ آيه 11، اسرافيل‌ ‌که‌ صاحب‌ صور ‌است‌:

فِي‌ الصُّورِ صور ‌در‌ لغت‌ بمعني‌ بوق‌ و شيپور ‌است‌ ‌که‌ اعلام‌ ميكند و صداي‌ ناگهاني‌ يك‌ مرتبه‌ روحها قالب‌ تهي‌ ميكنند ‌که‌ معناي‌ صعق‌ ‌است‌ و صاعقه‌ عذاب‌ مهلك‌ و آتش‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ رعد بيرون‌ ميآيد ‌اينکه‌ نفخه‌ اولي‌ ‌است‌، و اما آيه نفخه‌ ثانيه‌ ‌را‌ ميفرمايد مثل‌ آدم‌ خواب‌ ‌که‌ بالاي‌ سر ‌او‌ صداي‌ مهيبي‌ بيايد بقول‌ ‌ما ‌از‌ خواب‌ ميپرد و زابرا ميشود ‌که‌ ميفرمايد و ‌اينکه‌ صور بقدري‌ قوي‌ ‌است‌ ‌که‌ كره زمين‌ ‌را‌ تكان‌ ميدهد ‌که‌ ميفرمايد: إِن‌َّ زَلزَلَةَ السّاعَةِ شَي‌ءٌ عَظِيم‌ٌ يَوم‌َ تَرَونَها تَذهَل‌ُ كُل‌ُّ مُرضِعَةٍ عَمّا أَرضَعَت‌ وَ تَضَع‌ُ كُل‌ُّ ذات‌ِ حَمل‌ٍ حَملَها وَ تَرَي‌ النّاس‌َ سُكاري‌ وَ ما هُم‌ بِسُكاري‌ وَ لكِن‌َّ عَذاب‌َ اللّه‌ِ شَدِيدٌ حج‌ آيه 1 و 2.

فَتَأتُون‌َ أَفواجاً جمع‌ فوج‌ ‌است‌ و فوج‌ جمع‌ كثير ‌است‌ جماعت‌ ‌که‌ ‌ما بدسته‌ تعبير ميكنيم‌ مثل‌ دسته‌ها ‌که‌ ‌از‌ محلات‌ و قصبات‌ ميآيند فرداي‌ قيامت‌ ‌هم‌ فوج‌ فوج‌ وارد صحراي‌ محشر ميشوند ‌هر‌ فوجي‌ ‌با‌ پيشواي‌ ‌خود‌ ‌که‌ ميفرمايد: يَوم‌َ نَدعُوا كُل‌َّ أُناس‌ٍ بِإِمامِهِم‌ بني‌ اسرائيل‌ آيه 71. نمرود ‌با‌ اتباعش‌، شداد ‌با‌ اصحابش‌، فرعون‌ ‌با‌ قومش‌، ‌هر‌ طايفه‌ ‌با‌ رئيس‌ ‌آنها‌، اصحاب‌ ثلاثه‌ ‌با‌ ثلاثه‌، بني‌ اميه‌ و بني‌ العباس‌ ‌با‌

جلد 17 - صفحه 357

رؤساء ‌خود‌، شيعه‌ ‌با‌ ائمه‌ اطهار: فَمَن‌ أُوتِي‌َ كِتابَه‌ُ بِيَمِينِه‌ِ فَأُولئِك‌َ يَقرَؤُن‌َ كِتابَهُم‌ وَ لا يُظلَمُون‌َ فَتِيلًا وَ مَن‌ كان‌َ فِي‌ هذِه‌ِ أَعمي‌ فَهُوَ فِي‌ الآخِرَةِ أَعمي‌ وَ أَضَل‌ُّ سَبِيلًا بني‌ اسرائيل‌ آيه 72.

]

(آیه 18)- سپس به شرح بعضی از ویژگیها و حوادث آن روز بزرگ پرداخته، می‌گوید: «روزی که در صور دمیده می‌شود، و شما فوج فوج به (محشر) می‌آیید» (یوم ینفخ فی الصور فتأتون افواجا).

از آیات قرآن به خوبی استفاده می‌شود که دو حادثه عظیم به عنوان «نفخ صور» واقع می‌شود، در حادثه اول نظام جهان هستی به هم می‌ریزد، و تمام اهل زمین و همه کسانی که در آسمانها هستند می‌میرند، و در حادثه دوم، جهان نوسازی می‌شود، و مردگان به حیات جدید باز می‌گردند و رستاخیز بزرگ انجام می‌گیرد.

و این آیه اشاره به نفخ دوم است.